Active shooter to jedno z najpoważniejszych zagrożeń, występujących w szczególności w obszarach zurbanizowanych. Pomimo faktu, że największa liczba ataków globalnie występuje w USA, również Polska czy inne państwa europejskie nie są wolne od występowania zagrożenia, nazywanego w Polsce pojęciem „masowy zabójca”, a w debacie publicznej także jako „aktywny strzelec” czy „aktywny zabójca”.
Do najtragiczniejszego ataku w historii doszło w Las Vegas w 2017 r., w wyniku którego zmarło 60 osób (nie włączając sprawcy), ponad 400 osób zostało rannych od ran postrzałowych lub odłamków, a łączna liczba ofiar i poszkodowanych wyniosła ponad 900 osób. W latach 2019–2021 w USA doszło do dwukrotnego zwiększenia rocznej liczby ataków, która w 2021 r. wyniosła 61 przypadków. W społeczeństwie polskim zjawisko „active shooter” postrzegane jest przede wszystkim w kontekście nagłaśnianych medialnie strzelanin w szkołach i na uczelniach.
W odniesieniu do problematyki survivalu miejskiego, najistotniejszym elementem wiedzy o masowym zabójcy jest właściwe postępowanie w przypadku zagrożenia atakiem. Przedstawiona w tym artykule procedura działania opracowana została w Stanach Zjednoczonych Ameryki, zarówno na podstawie doświadczeń sił i służb zwalczających to zagrożenie, obserwacji osób, które przetrwały atak, jak i na bazie pogłębionych analiz, pozwalających na wskazanie cech charakterystycznych active shooterów.
Charakterystyka zagrożenia przez pryzmat 7 złotych pytań kryminalistyki
Co to jest zjawisko active shooter? Jest to zagrożenie polegające na dążeniu do pozbawienia życia możliwe największej liczby osób we względnie krótkim czasie przez sprawcę działającego we wzburzeniu emocjonalnym. Pomimo faktu, że współczesne badania nie pozwalają na jednoznaczne zdefiniowanie zjawiska, to istnieje możliwość rozróżnienia zagrożenia na bazie wykazania różnic pomiędzy innymi typami zagrożeń, które mogą urzeczywistnić się w formie strzelaniny. Masowi zabójcy nie są terrorystami, ponieważ nie istnieje możliwość rozdziału ofiar od celu działania sprawców, co stanowi cechę konstytuującą terroryzm.
Dla active shootera zabijanie kolejnych osób jest celem, który nie ma charakteru politycznego, ale ma związek z gwałtownym upustem frustracji. W odniesieniu do działalności zorganizowanych grup przestępczych lub wynajętych przez nich zabójców, masowi zabójcy nie realizują ataków dla potrzeb nielegalnego osiągnięcia korzyści majątkowych.
Polecamy: Jak uzyskać pozwolenie na broń palną w Polsce? >>
Podobnie, nieuzasadnione jest przyporządkowanie zagrożenia do seryjnych zabójców w zamyśle zrealizowania licznych zabójstw w jednym ataku. Współcześnie sformułowanie active shooter wykorzystywane jest w komunikacji amerykańskich sił i służb jako sygnał alarmujący o każdym przypadku zagrożenia związanego z oddającym strzały w przestrzeni publicznej sprawcy, bez względu na właściwy charakter zagrożenia.
Gdzie mają miejsce ataki? Przede wszystkim w przestrzeniach publicznie dostępnych, charakteryzujących się regularnie dużym zagęszczeniem przebywających w nim osób. Masowi zabójcy dokonują ataków w placówkach edukacji, miejscach aktualnego lub byłego zatrudnienia, w galeriach handlowych, kościołach, parkach czy w miejscach związanych z instytucjami rządowymi lub samorządowymi.
Co istotne, sprawca rzadko oddaje strzały wyłącznie z jednego miejsca i bardzo często przemieszcza się pieszo, docierając do kolejnych pomieszczeń, budynków czy fragmentów przestrzeni publicznej. W niektórych atakach, masowi zabójcy przemieszczają się za pomocą pojazdów, strzelając podczas jazdy lub docierając do kolejnych miejsc realizacji ataku. Warto podkreślić, że zagrożenie zostało nazwane „active shooter” z uwagi na przemieszczanie się sprawcy posługującego się bronią palną.
Kiedy dochodzi do ataków? Większość ataków masowych zabójców w USA miało miejsce w dni powszednie, w godzinach przedpołudniowych lub popołudniowych. Pomimo faktu, że analiza ataków nie wskazuje na istotną zależność od poszczególnych godzin doby, to masowi zabójcy dokonują ataków przede wszystkim w standardowych godzinach pracy funkcjonowania placówek edukacyjnych czy w godzinach znacznego zagęszczenia obecności osób w miejscach publicznych.
Właściwym momentem rozpoczęcia się ataku jest gwałtowny wzrost frustracji skutkujący zaburzeniem emocjonalnym, doprowadzającym sprawcę do żądzy zabijania i zazwyczaj poprzedzony jest wydarzeniem skutkującym wytrąceniem z równowagi psychicznej sprawcy, przykładowo takim jak nagłe zwolnienie z pracy, prześladowanie w miejscu edukacji, problem natury osobistej, zerwanie związku z partnerem itd.
W jaki sposób realizowane są ataki? Active shooter realizuje atak poprzez oddawanie strzałów do kolejnych osób, znajdujących się w zasięgu jego oddziaływania. Pomimo że masowi zabójcy niejednokrotnie rozpoczynali pozbawianie życia od osób najbliższych lub z którymi byli związani emocjonalnie, to większość ofiar active shooterów to osoby, które znalazły się w miejscu i czasie realizacji ataku.
Dobór i kolejność ofiar zazwyczaj są zupełnie nieprzewidywalne, wynikające z chaosu, jaki występuje w przypadku uświadomienia sobie zagrożenia przez osoby przebywające w pobliżu sprawcy. Co istotne, sprawcy bardzo często kierują strzały do osób nieprzemieszczających się. W przypadku ataku w budynku, sprawcy bardzo często kierują się do kolejnych pomieszczeń, niejednokrotnie porzucając sforsowanie drzwi czy barykady, jeżeli wymagałoby to znacznego wysiłku.
Dlaczego active shooter dokonuje ataków? Odpowiedź na kluczowe pytanie w nauce wymaga poziomu pewności, którego nie zapewniają wyniki współczesnych badań. Warto zaznaczyć, że wśród badaczy i ekspertów podkreślana jest kwestia wzbudzenia emocjonalnego, doprowadzającego sprawcę do pozbawienia życia wielu osób w krótkotrwałym ataku. Wielokrotnie sprawcy realizowali ataki na podstawie stresogennego przeżycia w życiu osobistym, zawodowym lub za sprawą wieloletniej, narastającej frustracji.
Miejsca ataków masowych zabójców bardzo często powiązane są emocjonalnie ze sprawcą i rzadko active shooter udaje się poza miejscowość, w której mieszka lub pracuje lub podejmuje edukację. Jeżeli ofiarami nie były osoby bezpośrednio powiązane ze sprawcą, to bardzo często były związane pośrednio, ze szczególnym uwzględnieniem należenia do tej samej instytucji, stosunku pracy z tym samym pracodawcą czy podejmowaniem edukacji lub innych aktywności, jakkolwiek związanych z masowym mordercą.
Jakimi środkami realizowane są ataki? Nie ulega wątpliwości, że niemal wszystkie ataki active shooterów realizowane są za pomocą broni palnej, sprawcy rzadko posługują się także bronią białą, wykorzystują materiały wybuchowe czy inne niebezpieczne środki. Masowi zabójcy mogą mieć kamizelkę kuloodporną lub inne rodzaje ochrony balistycznej. Niemal wszystkie ataki realizowane są przez samotnego sprawcę, natomiast sprawcy działający w duecie stanowią mniej niż 5% wszystkich ataków w USA. Co istotne, active shooter nie musi realizować ataku za pomocą broni palnej, może do tego celu użyć noża, siekiery czy nawet pojazdu oraz dowolnego innego narzędzia, za pomocą którego będzie w stanie pozbawić życia jak największą liczbę osób w możliwie najkrótszym czasie.
Kto jest sprawcą? Samotnie działający, pełnoletni mężczyźni. Kobiety zrealizowały dotychczas mniej niż 5% ataków. Istotnie mniejszym udziałem wśród sprawców charakteryzują się osoby w wieku szkolnym czy poprodukcyjnym aniżeli sprawcy w wieku produkcyjnym. Co istotne, wyłącznie u niektórych sprawców zidentyfikowane zostały choroby czy zaburzenia psychiczne, w związku czym próba zestawienia zagrożenia z wystąpieniem zaburzeń zdrowia psychicznego jest najprawdopodobniej wyłącznie nieuzasadnionym zawężeniem problematyki badania masowych zabójców lub celowym zabiegiem medialnym.
Jak przetrwać atak active shootera?
Na podstawie amerykańskich doświadczeń opracowany został system właściwego zachowania w przypadku wystąpienia ataku. Co istotne, zasada run, hide, fight (uciekaj, ukryj się, walcz) opiera się nie tylko na pogłębionych badaniach nad charakterystyką zagrożenia, ale także na naturalnych odruchach człowieka w przypadku uświadomienia sytuacji zagrożenia życia lub wystąpienia innej, wyjątkowo stresogennej sytuacji.
Współcześnie, szkolenia z właściwego zachowania w przypadku ataku masowego zabójcy w USA można uznać za upowszechnione i prowadzone są one nie tylko w placówkach edukacyjnych, ale także instytucjach rządowych czy w przedsiębiorstwach. W pewnym zakresie, to właśnie umiejętność właściwego zachowania, zwiększającego prawdopodobieństwo przetrwania, przyczynia się z roku na rok do zmniejszenia średniej liczby ofiar pomimo istotnie rosnącej liczby ataków.
Uciekaj, jeśli to możliwe
Najskuteczniejszym sposobem uniknięcia śmiertelnego postrzału jest doprowadzenie do sytuacji, w której sprawca nie jest w stanie oddać celnego strzału do potencjalnej ofiary.
W przypadku ataku masowego zabójcy, najskuteczniejszym sposobem zwiększenia prawdopodobieństwa przetrwania jest możliwie najszybsze oddalenie się od sprawcy. Active shooter rzadko oddaje strzały na oślep, nieprecyzyjnie celując do ofiar, przez to dynamiczne przemieszczanie się znacznie utrudnia sprawcy oddanie zagrażającego życiu strzału. Podczas ucieczki korzystaj z obiektów uniemożliwiających wykrycie przez sprawcę potencjalnej ofiary. Za zasłonę balistyczną możesz uznać ścianę nośną, ale nie działową. Podobnie w przypadku ukrywania się za pojazdem, wyłącznie blok silnika zapewni dostateczne zabezpieczenie. Unikaj okien, przemieszczaj się pod nimi, a wychodząc z pomieszczenia ostrożnie zerknij, czy w kolejnym nie znajduje się sprawca.
Jeżeli nie jesteś pewien, w którym miejscu znajduje się sprawca, powinieneś przemieszczać się w możliwie najcichszy sposób do kolejnych zasłon. Osoby niepozostające w polu widzenia sprawcy są istotnie mniej zagrożone od tych, których sprawca jest w stanie wykryć. Jeżeli oddaliłeś się od miejsca zdarzenia, wezwij pomoc – najwięcej ataków zakończonych zostaje tuż po przyjeździe reagujących sił i służb, niejednokrotnie poprzez samobójstwo sprawcy, jego powstrzymanie czy zneutralizowanie przez obecnych na miejscu funkcjonariuszy. Nawet jeżeli nie będziesz pierwszą osobą, która potwierdzi występowanie zagrożenia, możesz przekazać informacje, które ułatwią działania reagującym siłom lub służbom i mogą przyczynić się do uratowania życia wielu osób.
Jeżeli ucieczka jest niemożliwa, ukryj się
Jeżeli z dowolnego powodu nie jesteś w stanie uciec możliwie najdalej od miejsca ataku – ukryj się. Ukrycie ma na celu przede wszystkim przygotowanie do ucieczki, kiedy ponownie stanie się możliwa. Ważne jest, aby miejsce ukrywania się przed sprawcą nie tylko uniemożliwiało masowemu mordercy wtargnięcie, ale także dawało możliwość manewru potencjalnym ofiarom. Jeżeli znajdziesz się w pomieszczeniu zamkniętym, zabarykaduj drzwi rozpoczynając od podparcia klamki, a następnie podeprzyj drzwi wszystkimi przedmiotami, które utrudnią sprawcy wejście.
Staraj się możliwie najkrócej przebywać w świetle drzwi, ponieważ nie stanowią one osłony balistycznej. Znajdź jakikolwiek przedmiot, który możesz użyć na wypadek ostateczności, czyli konieczności podjęcia walki. Może być to gaśnica, pasek od spodni, twardy lub posiadający ostrą krawędź przedmiot, który możesz chwycić w dłoń. Staraj się myśleć kreatywnie, bo nawet potłuczony kawałek szkła może służyć za improwizowaną broń białą – dla pewności zabezpiecz chwyt kawałkiem materiału.
Jeżeli nie jesteś w stanie uciec lub ukryć się przed sprawcą, walcz tylko w ostateczności
Obrona przed osobą uzbrojoną w broń palną stanowi szczególne wyzwanie bojowe, gdy nie posiadasz przy sobie broni palnej. Wyłącznie w kilku procentach ataków, to potencjalne ofiary zdołały obezwładnić masowego mordercę, przede wszystkim w drodze współpracy i wykorzystania przedmiotów znajdujących się w miejscu zdarzenia. Pamiętaj, że sprawca działa w silnym wzburzeniu emocjonalnym, choćby nawet nie zdradzał jego oznak. Jednym ze sposobów działania jest błaganie o litość, jeżeli sprawca wyceluje w Twoją stronę broń.
W pozostałych przypadkach nie podejmuj kontaktu ze sprawcą; jego skupienie na innym celu może dać Ci okazję do ukrycia się, a nawet ucieczki. Pamiętaj, że w ostateczności, to zneutralizowanie active shootera stanowić będzie wielokrotnie skuteczniejsze działanie. Jeżeli musisz walczyć, zaatakuj wtedy, gdy sprawca nie będzie zwracał na ciebie uwagi. Gdy podejmujesz walkę, podczas obrony wezwij pomoc innych osób, nawet jeżeli nie jesteś pewien ich obecności.
Podczas walki pamiętaj, że celem obrony jest Twoje przetrwanie, a to sprawca jest winny zaistniałej sytuacji i to przez jego działanie zmuszony jesteś do wykorzystania wszystkich środków, które uznasz za skuteczne. W wielu pomieszczeniach znajdziesz gaśnicę – odbezpiecz ją i wyceluj w twarz sprawcy, a następnie użyj jako przedmiotu wzmacniającego siłę uderzenia. Wykorzystaj telefon, długopis, ciężką torbę, pasek, sznurówki czy but z twardym obcasem albo szpilki.
Uderzaj w głowę, krtań, splot słoneczny, podbrzusze czy krocze i pamiętaj, że sprawca nie będzie stanowił zagrożenia wtedy, gdy umrze, straci przytomność albo pozostając przytomnym, będzie skrępowany lub obezwładniony w sposób uniemożliwiający mu dalsze korzystanie z broni. Jeżeli udało ci się przejąć broń, przeładuj ją, wyceluj w sprawcę z kilku metrów i krzykiem zastrasz go użyciem broni, jeżeli stworzy jakiekolwiek zagrożenie; w przypadku wykonania przez niego ataku, nie zawahaj się jej użyć. Nawet jeżeli posiadasz przy sobie broń palną, nie angażuj się bezpośrednio w sytuację zagrożenia. Możesz nie zdołać zaskoczyć sprawcy nawet w przypadku posiadania doświadczenia bojowego, a umiejętności strzelectwa sportowego czy dynamicznego nie przesądzają o umiejętności walki za pomocą broni palnej, zwłaszcza w terenie zurbanizowanym.
Zatem używaj jej jako środka obrony tylko w ostateczności. Pamiętaj, że dla służb interweniujących w przypadku zagrożenia typu active shooter, podstawowym środkiem identyfikacji zagrożenia będzie trzymanie czy posiadanie broni palnej przez jakąkolwiek osobę. Nawet próba wytłumaczenia bohaterskiego czynu przez osobę ryzykującą własne zdrowie i życie dla ochrony potencjalnych ofiar, w zaistniałej sytuacji może zakończyć się tragicznie.
Czy w Polsce jesteśmy bezpieczni przed atakiem masowego zabójcy?
Polska nie jest państwem zagrożonym w stopniu istotnym atakiem active shootera. Jednakże charakterystyka zagrożenia nie pozwala na jednoznacznie wykluczenie wystąpienia takiego ataku, który w najnowszej historii Polski miał już kilkukrotnie miejsce. Między innymi active shooterem okazał się strażnik więzienny pracujący w więzieniu w Sieradzu.
W 2007 roku dwudziestoośmioletni sprawca zastrzelił trzech policjantów i ranił prowadzonego przez nich więźnia, zanim został powstrzymany przez reagujące służby. Kolejnym przykładem był atak osiemnastoletniego byłego ucznia szkoły w Brześciu Kujawskim, który postrzelił 11-letnią uczennicę oraz pracowniczkę szkoły. Po ujęciu, sprawca jasno wyrażał chęć pozbawienia życia wielu osób w miejscu zdarzenia.
Polecamy: Najnowszy numer Special OPS Extra – Urban Survival >>
Wbrew obiegowym opiniom, Polska nie jest zagrożona w mniejszym stopniu masowym zabójcą z uwagi na funkcjonowanie względnie restrykcyjnego systemu administracyjnej reglamentacji dostępu do broni palnej, skutkującego bardzo niskim nasyceniem społeczeństwa cywilnie posiadaną bronią palną. To właśnie Wielka Brytania, charakteryzująca się jednym z najbardziej restrykcyjnych systemów regulacji cywilnego dostępu do broni palnej, jest jednym z państw przodujących w Europie w kwestii liczby ataków typu active shooter, a współcześnie prowadzone badania wielokrotnie udowodniły brak istotnej korelacji pomiędzy liczbą ataków masowych zabójców a liczbą cywilnie posiadanej broni palnej. Wielowymiarowy kryzys dotykający liczne państwa może utworzyć uwarunkowania do narastających frustracji lub wydarzeń, mogących zainicjować wyjątkowo silne wzburzenia emocjonalne.
Pomimo faktu, że dla badaczy zjawiska active shooter nierozwikłaną zagadką pozostaje właściwy mechanizm przeradzania się frustracji zaburzającej równowagę psychiczną w żądzę zabijania, to jako świadome społeczeństwo jesteśmy w stanie przeciwdziałać zagrożeniu. Przede wszystkim, nawet najszersza wiedza teoretyczna może okazać się niewystarczająca, jeżeli społeczeństwo polskie będzie wciąż powszechnie niewyszkolone we właściwym zachowaniu w przypadku urzeczywistnienia zagrożenia. Warto pamiętać o fakcie, że w sytuacjach stresogennych człowiek najskuteczniej realizuje wyuczone odruchy, nie zaś abstrakcyjne operacje myślowe.
Negatywnie oddziałują też bariery mentalne. W Polsce, zgłoszenie odpowiednim służbom podejrzanego zachowania w postaci nagłego upustu frustracji czy osoby przemieszczającej się z bronią lub przedmiotem ją przypominającym, niejednokrotnie skutkuje oceną takiego działania jako denuncjowania, a nie troski o życie ludzkie i świadomości możliwości wystąpienia zagrożenia. Również liczne bariery prawne oraz nieprawidłowości funkcjonowania sił i służb, odpowiedzialnych za reagowanie na masowego zabójcę, podkreślają znacznie prewencji jako najskuteczniejszej metody zażegnania zagrożenia typu active shooter.
Tekst: Aleksy Borówka
